कापूस उत्पादनात मोठी घट, यंदा कापूस दर गाठणार नवीन उच्चांक, बाहेर देशाकडून मागणीत वाढ, पहा हा महत्वाचा अहवाल.
टीम कृषियोजना :
जुलै आणि सप्टेंबर महिन्यात झालेल्या अतिवृष्टीमुळे देशातील कापूस पिकाचे मोठे नुकसान झाले आहे. पिकावर गुलाबी अळीचा प्रादुर्भावही दिसून येतो. त्याचबरोबर जगातील सर्वात मोठा निर्यातदार देश असलेल्या अमेरिकेतही नैसर्गिक आपत्तींमुळे कापूस पिकाचे नुकसान झाले आहे. जगभरात कापूस लागवड वाढत आहे. परंतु विविध समस्यांमुळे कापूस उत्पादनात मोठी घट ( A major decline in cotton production ) होणार असल्याचे मत जाणकार व्यक्त करत आहेत.
हे ही वाचा…
भारतात सर्वाधिक कापसाची लागवड ( Largest cotton cultivation in India ) केली जाते. यावर्षी देशातील लागवड 10 टक्क्यांनी वाढून 135 लाख हेक्टर होईल. अमेरिकेत सुमारे 42 लाख हेक्टरवर लागवड झाली आहे. चीनमध्ये 33 दशलक्ष हेक्टरवर कापूस पिकवला जातो. पाकिस्तानमध्ये 2.5 दशलक्ष हेक्टरवर लागवड झाली आहे. त्यातच अमेरिका, चीन, पाकिस्तानसह देशाच्या उत्तरेकडील भागातून कापसाची आवक नव्या हंगामापासून सुरू झाली आहे. पाकिस्तानमध्ये 170 किलो कापसाच्या 12.5 दशलक्ष गाठींचे उत्पादन शक्य आहे. पण तिथेही कापूस आयात करावा लागतो. चीनने तेथे गुंतवणूक केल्याने आयात सात ते आठ लाख गाठींवर वाढणार आहे.
चीनमध्ये 3.5 दशलक्ष गाठींचे उत्पादन करणे शक्य आहे. तर अमेरिकेत 220 ते 225 लाख गाठींचे उत्पादन होण्याचा अंदाज आहे. पण टेक्सास आणि इतर कापूस उत्पादक राज्यांनीही यावर्षी दुष्काळ, टंचाई आणि नैसर्गिक समस्या अनुभवल्या आहेत. अमेरिकेत, टेक्सासमध्ये 40 टक्के पीक प्रभावित झाले आहे आणि युनायटेड स्टेट्समध्ये एकूण उत्पादन 20 टक्क्यांनी कमी होईल. टेक्सासमध्येही गेल्या मोसमात दुष्काळी परिस्थिती होती. अमेरिकेतील सिंचन प्रकल्प तेथील सरकारने ताब्यात घेतले. पाण्याच्या वापरावर बंधने आली. यंदाही अशीच परिस्थिती होती. याचा परिणाम अमेरिकेतील कापूस हंगामावर झाला आहे. तेथून नवीन हंगामातील कापसाची निर्यात सुरू ( Export of new season cotton started ) झाली आहे.
यूएस निर्यातदार व्हिएतनामशी अधिक सौदे करत आहेत. मात्र तेथील उत्पादन केवळ 190 लाख गाठी शिल्लक आहे. भारतातही 400 लाख गाठींचे उत्पादन होण्याचा अंदाज ( Estimated production of 400 lakh bales in India as well ) आहे. परंतु गुजरात, महाराष्ट्र आणि तेलंगणातील पूर्वहंगामी (बागायती) आणि कोरडवाहू कापूस पिकांना अतिवृष्टीचा फटका बसला आहे. विदर्भ, खान्देशातील पिकांवर गुलाबी बोंडअळीच्या तक्रारी आहेत. या स्थितीत कोरडवाहू कापूस पिकातून अपेक्षित प्रमाणात व दर्जेदार उत्पादन मिळणे अशक्य होईल. या भागात उत्पादन खर्चही वाढत आहे. देशात 400 लाख गाठींचे उत्पादन करणे शक्य नसल्याचे मत जाणकार व्यक्त करत आहेत. भारत आणि अमेरिका हे प्रमुख कापूस उत्पादक आणि निर्यात करणारे देश कापूस लागवडीसाठी अनुकूल नाहीत. कापसाबाबत जून व जुलै महिन्यात विविध संस्थांच्या अंदाजपत्रकात व ताळेबंदात मोठे बदल होणार असल्याचेही यातून दिसून येत आहे.
महाराष्ट्र, तेलंगणा, गुजरातमध्ये अतिवृष्टीमुळे कापूस पिकाचे नुकसान झाल्याने देशातील उत्पादनातही घट होणार आहे. पाऊस असाच सुरू राहिल्यास पिकांचे आणखी नुकसान होण्याची शक्यता आहे. यामध्ये उत्तरेत 50 ते 55 लाख गाठींचे उत्पादन होण्याचा अंदाज आहे. प्रमुख बाजारपेठेत कापसाची आवक झाली आहे. मात्र पंजाब, हरियाणा, राजस्थानमध्ये गुलाबी बोंडअळीने पिकात प्रवेश केला आहे. त्यामुळे नुकसानीची पातळी वाढून उत्पादनावर परिणाम होईल, असे सांगण्यात आले.
महाराष्ट्रात 42 लाख हेक्टर क्षेत्रात कापसाची लागवड होण्याचा अंदाज आहे. गुजरातमध्ये सुमारे 27 लाख हेक्टर, उत्तरेकडील कापूस क्षेत्र सुमारे 15 लाख हेक्टर आणि दक्षिणेकडील राज्यांमध्ये सुमारे 35 लाख 40 हजार हेक्टरवर कापूस पीक असेल. ते तेलंगणा, महाराष्ट्र, गुजरात आणि देशातील कापूस हवामान परिस्थितीवर आधारित आहे.
यूएस निर्यातदार व्हिएतनामशी अधिक सौदे करत आहेत. मात्र तेथील उत्पादन केवळ 190 लाख गाठी शिल्लक आहे. भारतातही 400 लाख गाठींचे उत्पादन होण्याचा अंदाज आहे ( Estimated production of 400 lakh bales in India as well ) परंतु गुजरात, महाराष्ट्र आणि तेलंगणातील पूर्वहंगामी (बागायती) आणि कोरडवाहू कापूस पिकांना अतिवृष्टीचा फटका बसला आहे. विदर्भ, खान्देशातील पिकांवर गुलाबी बोंडअळीच्या तक्रारी आहेत. या स्थितीत कोरडवाहू कापूस पिकातून अपेक्षित प्रमाणात व दर्जेदार उत्पादन मिळणे अशक्य होईल. या भागात उत्पादन खर्चही वाढत आहे. देशात 400 लाख गाठींचे उत्पादन करणे शक्य नसल्याचे मत जाणकार व्यक्त करत आहेत. भारत आणि अमेरिका हे प्रमुख कापूस उत्पादक आणि निर्यात करणारे देश कापूस लागवडीसाठी अनुकूल नाहीत. जून व जुलै महिन्यात कापसाबाबत विविध संस्थांच्या अंदाजपत्रकात व ताळेबंदात मोठे बदल होणार असल्याचेही दिसून येत आहे.
महाराष्ट्र, तेलंगणा, गुजरातमध्ये अतिवृष्टीमुळे कापूस पिकाचे नुकसान झाल्याने देशातील उत्पादनातही घट होणार आहे. पाऊस असाच सुरू राहिल्यास पिकांचे आणखी नुकसान होण्याची शक्यता आहे. यामध्ये उत्तरेत 50 ते 55 लाख गाठींचे उत्पादन होण्याचा अंदाज आहे. प्रमुख बाजारपेठेत कापसाची आवक झाली आहे. मात्र पंजाब, हरियाणा, राजस्थानमध्ये गुलाबी बोंडअळीने पिकात प्रवेश केला आहे. त्यामुळे नुकसानीची पातळी वाढून उत्पादनावर परिणाम होईल, असे सांगण्यात आले.
महाराष्ट्रात सुमारे 42 लाख हेक्टर जमीन लागवडीचा अंदाज आहे. गुजरातमध्ये सुमारे 27 लाख हेक्टर, उत्तरेकडील कापूस क्षेत्र सुमारे 15 लाख हेक्टर आणि दक्षिणेकडील राज्यांमध्ये सुमारे 35 लाख 40 हजार हेक्टरवर कापूस पीक असेल. ते तेलंगणा, महाराष्ट्र, गुजरात आणि देशातील कापूस हवामान परिस्थितीवर आधारित आहे.
चीन पाच लाख टन कापूस आयात करणार, भारतातही गदारोळ होणार चीनने देशातील साठा वाढवण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय बाजारातून तीन ते पाच लाख टन कापूस खरेदी करण्याचा निर्णय घेतला आहे. तसेच, चीन भारताकडून किमान 800 ते 900 दशलक्ष किलो सूत घेईल. ( China will buy at least 800 to 900 million kg of yarn from India ) या ठिकाणी चीनमध्ये पीक नियोजन केले जाते. त्यामुळे तेथील कापसाचे उत्पादन वाढले. चीन आणि अमेरिका यांच्यात शीतयुद्ध सुरू आहे. पण चीनने पाकिस्तान, बांगलादेशातील कापड उद्योगात गुंतवणूक केली आहे. यासह चीन कापूस आयात करेल. शिवाय, बांगलादेश वगळता कापूस उत्पादन होत नाही. 100 लाख गाठींची गरज आहे. बांगलादेश अमेरिका, आफ्रिकन देश आणि भारतातून कापूस आयात करून ही गरज पूर्ण करेल. तसेच भारतीय वस्त्रोद्योगाला 320 लाख गाठींची गरज आहे. ( Indian textile industry needs 320 lakh bales ) अशा स्थितीत कापसाच्या दरावरील दबाव काही दिवस राहणार आहे. उद्योग वाढल्यानंतर हा दबाव कमी होईल.
गेल्या तीन महिन्यांपासून कापूस साठ्याचा मुद्दा जगभर चर्चेत आहे. जगात सुमारे 18 दशलक्ष टन कापूस आहे. देशात 47 लाख गाठींचा साठा आहे. हा साठा अपेक्षेपेक्षा जास्त राहिल्याने आणि कापूस आयातीची संधी असल्याने सध्या देशात कापसाच्या दरात अपेक्षित वाढ दिसून येत नाही. मात्र कापसाच्या नुकसानीमुळे उत्पन्न कमी राहील. परिणामी, साठा वापरला जाईल. साठा कमी झाल्याने भाव वाढण्याची शक्यता तज्ज्ञांनी व्यक्त केली आहे.
देशात कापूस लागवडीत 10 टक्के वाढ ( 10 percent increase in cotton cultivation in the country ), एकरी क्षेत्र 135 लाख हेक्टरवर पोहोचणार
– गुजरात, तेलंगणा, महाराष्ट्रातील कापूस क्षेत्रात अतिवृष्टीमुळे कापसाचे नुकसान झाले आहे.
– यूएस मध्ये या हंगामात (2022 – 23) उत्पादनात 40 टक्के कपात शक्य आहे.
– कापसाचे भाव किरकोळ घसरल्याने जगभरात जास्त लागवड होत आहे
चीनमधून कापूस आणि कापसाची मागणी असेल. यासाठी चीन भारताला प्राधान्य देणार आहे.
बांगलादेश भारतातून 25 ते 27 लाख गाठी आयात करणार आहे
– चीन-अमेरिका शीतयुद्ध, मंदी आणि रशिया-युक्रेन युद्धाचा कापड उद्योगावर परिणाम होऊ शकतो
कापूस पिकामध्ये दर 10 वर्षांनी नवीन वाण, बियाणे तंत्रज्ञान आणावे. मात्र देशात यावर काम होत नाही. यावर्षी अतिवृष्टीमुळे महाराष्ट्र, तेलंगणा, गुजरातमध्ये पिकांचे नुकसान वाढले आहे. विदर्भाचे मोठे नुकसान झाले आहे. टेक्सासमध्ये 40 टक्के कापूस पीक दुष्काळामुळे नष्ट झाले आहे. कापूस बाजार सध्या स्थिर दिसत असला तरी भविष्यात त्यात चांगली वाढ दिसून येईल. यंदाही कापसाला चांगला दर मिळेल. – अरविंद जैन, सदस्य, भारतीय कॉटन असोसिएशन (पीक समिती)
