शेतीसोबत पूरक व्यवसाय केल्यास शेतकऱ्यांचे आर्थिक उत्पन्न वाढू शकते. पारंपरिक शेतीवर अवलंबून न राहता, आधुनिक तंत्रज्ञान आणि नवीन संधींचा वापर करून ग्रामीण भागात अनेक व्यवसाय करता येऊ शकतात. कमी गुंतवणुकीत सुरू करता येणारे आणि नफा मिळवून देणारे काही महत्त्वाचे व्यवसाय पुढीलप्रमाणे आहेत:
- दुग्ध व्यवसाय (गायी/म्हैस पालन)
दूध ही ग्रामीण भागातील सर्वात मोठी मागणी असलेली वस्तू आहे. योग्य व्यवस्थापन आणि चांगल्या वाणांच्या गायी-म्हशींचे पालन केल्यास हा व्यवसाय मोठ्या प्रमाणात नफा देऊ शकतो.
- कुक्कुटपालन (अंडी व कोंबडी उत्पादन)
कमी जागेत आणि मर्यादित गुंतवणुकीत कुक्कुटपालन सुरू करता येते. स्थानिक आणि ब्रॉयलर कोंबड्यांचे पालन करून अंडी व मांस विक्रीतून चांगले उत्पन्न मिळवता येते.
- मधुमक्षिका पालन (मध उत्पादन)
मधाची वाढती मागणी लक्षात घेता, मधुमक्षिका पालन हा फायदेशीर व्यवसाय ठरू शकतो. यासाठी फार मोठी गुंतवणूक लागत नाही, तसेच शेतकरी आपल्या शेताच्या जवळच हा व्यवसाय करू शकतो.
- सेंद्रिय खत उत्पादन (गांडूळ खत आणि कंपोस्ट खत)
सेंद्रिय शेतीच्या वाढत्या लोकप्रियतेमुळे गांडूळ खत आणि कंपोस्ट खताला चांगली मागणी आहे. शेतकऱ्यांनी स्वतःच्या शेतीसाठी तसेच विक्रीसाठी हे खत तयार करून चांगला व्यवसाय सुरू करू शकतात.
- फळे आणि भाजीपाला विक्री
ताजे फळे आणि भाजीपाला थेट ग्राहकांना किंवा बाजारात विक्री केल्यास चांगला फायदा मिळतो. शेतकऱ्यांनी गटशेती करून मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन घेतल्यास अधिक नफा मिळवू शकतात.
- पशुखाद्य आणि चारा उत्पादन
गायी-म्हशी आणि इतर पशुधनासाठी हिरवा आणि वाळलेला चारा तसेच संपूर्ण खाद्य (सायलेज) तयार करून विक्री करणे हा ग्रामीण भागातील चांगला व्यवसाय ठरतो.
- औषधी आणि सुगंधी वनस्पती शेती
सध्या आले, हळद, सफरचंद तुळस, वाळा, लेमन ग्रास यांसारख्या औषधी वनस्पतींना मोठी मागणी आहे. शेतकरी या पिकांची लागवड करून चांगले उत्पन्न मिळवू शकतात.
- कंत्राटी शेती
अनेक मोठ्या कंपन्या शेतकऱ्यांसोबत करार करून विशिष्ट पिकांची खरेदी करतात. टोमॅटो, कांदा, हळद, मिरची यांसारख्या पिकांसाठी कंत्राटी शेती फायदेशीर ठरू शकते.
- शेती अवजारे भाड्याने देणे
ट्रॅक्टर, नांगर, पाणी पंप, पेरणी यंत्रे आणि इतर शेती अवजारे भाड्याने देण्याचा व्यवसाय शेतकऱ्यांसाठी चांगला पर्याय ठरू शकतो. यामुळे इतर शेतकऱ्यांनाही फायदा होतो आणि उत्पन्नाचा नवा स्रोत तयार होतो.
- मसाला प्रक्रिया उद्योग
हळद, मिरची, धणे, जिरे यांसारख्या मसाल्यांची प्रक्रिया करून पावडर किंवा मसाला मिश्रण तयार करून विक्री करता येते. स्थानिक बाजारपेठेबरोबरच ऑनलाइन विक्रीचाही पर्याय वापरता येतो.
टिप –
ग्रामीण भागात व्यवसाय सुरू करताना स्थानिक बाजारपेठेचा अभ्यास करून योग्य नियोजन करणे आवश्यक आहे. कोणताही व्यवसाय निवडताना लागणारी गुंतवणूक, उपलब्ध संसाधने आणि बाजारातील मागणी यांचा विचार करावा. योग्य नियोजन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास शेतकरी शेतीसोबतच पूरक व्यवसायातून अधिक चांगले उत्पन्न मिळवू शकतात.
वरील माहिती उपयुक्त वाटल्यास इतर शेतकरी मित्रांना शेअर करा!
शेती, कृषी योजना आणि बाजारभावासंबंधी ताज्या अपडेट्स मिळवण्यासाठी krushiyojana.com ला नियमित भेट द्या.